GAZİ’NİN LATİFE HANIM İLE EVLİLİĞİ

Ludwig, mezkûr kitabının 333. ve 334. sayfalarında henüz Atatürk ismini almamış olan Mustafa Kemal Paşa (1881-1938) ile kendisinden 17 yaş küçük olan Latife Hanım (1898-1975) arasında 29 Ocak 1923’te İzmir Uşakizade Köşkünde saat 17’00’de gerçekleşen evliliği ile Ağustos 1925’te vukuu bulan boşanma sebeplerini şu şekilde açıklamaktadır:

“Bazen liderlerin sosyal kurallara bağlı olmama isteğine yönelik temayülleri, kendilerini zapt edememe isteğine bağlı olarak, gülünç bir durum ortaya çıkarıyordu. Tekrar Kemal Atatürk’ü ele alacak olursak, o birçok alanda olduğu gibi, bunu çok güzel yansıtmaktadır. Türk toplumundaki bütün kadınların durumlarını kendi inancı doğrultusunda iyileştirme arzusu ile o, hukuk okumuş, İngilizceye vakıf, modern, kültürlü ve özgür bir kadın olan Latife ile evlendi.

Batı tarzı evlilikten sonra o, bütün Türk kadınlarının özgürleştirilmelerini hızlandırdı. Fakat hiç şikâyetçi olmayan bir kadın olmayı kabul etmemesinin dışında (…) olaylara sık sık karışması üzerine eşinin dik başlı ve sözünü esirgemeyen birisi olmasından dolayı onlar, kaçınılmaz olarak kendilerini bir çatışma içinde buldular. Nihayetinde eşinin (…) isteklerini engellemeye yönelik çabalarından yorulan Atatürk, onu köşkünden kovdu ki bu İslâm geleneğinde boşanma ile aynı anlama geliyordu. Latife’den kurtulduktan sonra o, Batı tarzına yeniden geri döndü, erkek ve kadına eşit haklar sağlayan…medenî kanunu getirdi.”

Mustafa Kemal Paşa İle Latif Hanım İslâmî Usullere Göre Evlenmiştir

Ludwig, Mustafa Kemal Paşa ile Latife Hanım arasında gerçekleşen evliliğin/nikahın Batı tarzında yapıldığını söylüyor. Bu doğru bir tespit değildir. Nikâhın kıyılması için, İzmir Müftüsü Rahmetullah (Çelebi) Efendi (1872-1944) çağrılmış ve Mustafa Kemal Paşa, nikâhtan habersiz olarak davet edilmiş olan Fevzi (Çakmak) Paşa’ya şu sürpriz açıklamayı yapmıştı: “Paşam, siz benim (İzmir Valisi Mustafa) Abdülhalik (Renda) Bey (1881-1957) de Latife Hanım’ın şahitliğini kabul buyurun da bizim mihri müeccel ve mihri muaccelleri tayin edip nikâhlarımızı kıyıverin.”[1]

29 Kanun-u sani 339 (29 Ocak 1923) tarihli “Münakehat Vukuatı İlmühaberi Sureti” (Nikâhlanma Akdi/Evlenme Evrakı) belgesine göre, “milleti (dini)” İslâm olan Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanımdan olan Gazi Müşir Mustafa Kemal Paşa Hazretleri ile Uşakizâde Mahmud Muammer Beyefendi ve Hatice Adviye Hanımdan olan en büyük kızı Fatmatü’z-zehraLatife Hanım, zevç vekiline ihtiyaç duymadan bi’l-asli hüviyetleriyle Gazinin şahitleri Müşir Fevzi Paşa Hazretleri ile Ferik Kâzım Karabekir Paşa Hazretleri ve Latife Hanım’ın şahitleri (İzmir Valisi) Mustafa Abdülhâlik ile (Seryaver Kaymakam) Salih (Bozok) Bey huzurlarında nikâhlanmıştır.[2]

İzmir müftüsü, ilk önce Latife Hanım’a “Hanımefendi, on dirhem gümüşmihri müeccel[3] ve aranızda kararlaştırılan mihri muaccel ile hazır bulunanların önünde Gazi ile evlenmeyi kabul ettiniz mi?” sorusuna Latife Hanım “kabul ettim” demesinden sonra aynı soruyu Gazi’ye de yönelttikten sonra olumlu cevap almış ve evlenme merasimine davet edilen 50 civarındaki misafirlerle[4] birlikte dua etmiştir.[5] Nikâh akdinin son kısmında yer alan Mihr-i Müsemma’da her nedense mehir (türleri) ile ilgili miktarlar kayda geçirilmemiştir. Böylece Gazi, Avrupa’da tahsil görmüş, Fransız, İngiliz ve Alman dillerini gayet iyi bilen ve başörtülü/Çarşaflı olan Latife Hanım ile dinî nikâh kıyarak, “rahmetli annelerin son arzusunu yerine getirmiştir.”[6]

Ne var ki bu evlilik, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın tek taraflı bir beyannamesi ile 05 Ağustos 1925 tarihinde son bulmuştur. Hazırlanan talaknâme (boşanma belgesi), Gazi tarafından 11 Ağustos 1925’de bir tezkere ile Başbakanlığa gönderilmiştir. Boşanma sürecine giden serüven konusunu ise detaylı bir şekilde gelecek yazımızda ele alacağız. Biizinillah.