Kazakistan: Neden İsyanlar Baş Gösterdi Ve Rus Askerleri Neden Bölgede?

Orta Asya ülkesi Kazakistan’daki güvenlik güçleri, düzeni yeniden sağlamaya çalışırken isyancıları öldürdüklerini açıkladı. Bu arada, durumu “stabil hale getirmek” için Rusya dahil komşu ülkelerden askerler gönderildi.

KAZAKİSTAN NEREDE VE NE TÜR BİR ÜLKE?

Kazakistan, Orta Asya’da yer alan, Rusya ile Çin’e komşu olan, Batı Avrupa büyüklüğünde devasa bir ülkedir. Çoğunluğu dağlardan ve kurak bozkırlardan oluşan bu ülkenin nüfusu sadece 19 milyondur. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından 1991’de bağımsızlığını kazanmıştır. Ülke, dünyanın en büyük petrol rezervlerinden bazılarına sahiptir. Kazakistan günde 1,6 milyon varil üretiyor ve milyarlarca dolar yabancı yatırım çekiyor. Bununla birlikte bu servet, yıllık ortalama geliri 2500 sterlinin altında olan genel nüfusa etki etmiyor. Bağımsızlığın ardından yaklaşık otuz yıl boyunca ülke, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile güçlü bağları olan eski  Komünist Parti yönetim kurulu üyesi olan Nursultan Nazarbayev tarafından yönetildi. Başkan Nazarbayev, daha fazla demokrasi getirme hamlelerine karşı direndi ve ekonomik reforma odaklandı. Kazakistan’daki halk protestoları hükümet izni olmadığı taktirde yasa dışı sayılır. Önceki grev ve gösterilere çok sert bir şekilde müdahale edilmiştir. Başkan kendi heykellerini dikti ve daha sonra onuruna Nur-Sultan olarak yeniden adlandırılan yeni başkent Astana’yı inşa etti. Nazarbayev, 2019’da görevinden istifa ederek şimdiki cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’e yol açtı.

KAZAKİSTAN’DA NELER OLDU?

Gösteriler 2 Ocak’ta, bir petrol merkezi ve 10 yıldan biraz uzun bir süre önce protestocularla polis arasında ölümcül çatışmaların yaşandığı Janaözen kasabasında başladı. Protestolar daha sonra ülkenin geri kalanına yayıldı. Haber alma bakanlığı, 44 ölümün doğrulandığını söylüyor (daha önce sayıyı 164 olarak verdi, ancak daha sonra bunun “teknik bir hata” olduğunu iddia etti). Güvenlik güçleri, Almatı’da çatışmalar sırasında isyancıların öldürüldüğünü söylüyor. Polis, protestocuların şehirdeki polis karakollarının ve hükümet binalarının kontrolünü ele geçirmeye çalıştığını söyledi. Cumhurbaşkanı Tokayev, “20.000 haydutun” şehre saldırdığını söyledi. Belirli bir grubun adını vermese de birçoğunun yurtdışında eğitim görmüş İslami militanlar olduğunu söyledi. Ülke çapında, yaklaşık 1000 kişinin yaralandığı ve 400’ünün hastanede tedavi gördüğü bildirildi. Kazak hükümetine göre 8 binden fazla kişi gözaltına alındı. Sokağa çıkma yasakları ilan edildi ve toplu toplantılar yasaklandı.

İSYANLAR NEDEN BAŞ GÖSTERDİ?

Protestolar, hükümetin sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) fiyat üst sınırını kaldırmasıyla başladı. Birçok Kazak, diğer yakıtlardan daha ucuz olduğu için arabalarını LPG’ye çevirmişti. Ancak hükümet, tavan fiyatının LPG kıtlığına yol açtığını ve artık arzı artırmayı göze alamayacağını söyledi. Üst sınırı kaldırma kararı fiyatı neredeyse ikiye katladı. İsyancıların başka şikayetleri de var gibi görünüyor. Bazıları Nazarbayev’in adını haykırarak bronz bir heykelini yıkmaya çalıştı. Nazarbayev, cumhurbaşkanlığı görevinden ayrıldıktan sonra, Kazakistan Güvenlik Konseyi başkanı olarak hükümette güçlü bir konuma sahip olmaya devam etti. Gözlemcilere göre ayrıca kızı Dariga’yı gelecekteki bir lider olarak yetiştiriyor gibi görünüyor. Protestocuları yatıştırmak için Bay Nazarbayev görevinden alındı. Bir diğer eski ulusal güvenlik patronu Karim Masimov tutuklandı ve vatana ihanetle suçlandı. Prism Politik Risk Yönetimi analiz başkanı Ben Godwin’e göre, Cumhurbaşkanı Tokayev ile selefinin müttefikleri arasındaki isyanlar sırasında içeride bir güç mücadelesi yaşanıyor gibi görünüyor.

RUSYA OLAYLARA NASIL DAHİL OLUYOR?

Rus paraşütçü askerleri, cumhurbaşkanının talebi üzerine ülkeyi “istikrarlı hale getirmeye” yardım etmeleri için Kazakistan’a gönderildi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra kurulan Rusya, Kazakistan, Beyaz Rusya, Tacikistan, Kırgızistan ve Ermenistan’dan oluşan bir grup ülke olan Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün (CSTO) yetkisi altında gönderildiler. CSTO’nun üye ülkelerinden, ancak çoğunlukla Rusya’dan 2.500 askerin konuşlandırıldığı düşünülüyor. CSTO, birliklerin gaz boru hatları, Rus askeri üsleri ve Baykonur’daki Rus uzay istasyonu gibi devlet ve askeri tesisleri koruyacak bir barış gücü olduğunu söylüyor.

SIRADA NE VAR?

Kazakistan Ulusal Güvenlik Komitesi, Almatı’daki durumun istikrara kavuştuğunu ve güvenlik güçlerinin kontrolü yeniden tesis ettiğini söyledi. Bir imtiyaz olarak hükümet, LPG’deki fiyat tavanını kaldırmayı erteledi – tüm araç yakıt fiyatlarının altı ay boyunca düzenlenmesini emretti. Bakanlar da görevden alındı. Cumhurbaşkanı Tokayev, hükümetin “ana görevlerinden biri olan enflasyonu kontrol altında tutmak” konusunda başarısız olduğunu söyledi. Ancak Godwin’e göre, hükümet karşıtı grev ve gösteri geçmişi olan Janözen’de protestolar daha uzun süre devam edebilir.

KAYNAKÇA: https://www.bbc.com/news/explainers-59894266

ABDULKADİR BEKDEMİR