İSLAM MİMARİSİNDE ÇİFT BAŞLI KARTAL MOTİFİ

İnsanlara gökyüzü ve yeryüzü yolculuklarında refakat eden başlıca varlıklar kuş şeklindedir. Özellikle kartal, kuşlar arasında ululuk ve yükseklik timsalidir. Bu yüzden Türkler, kılıç kabzalarında, çift başlı kartal motifi kullanmışlardır.

Çift başlı kartal figürü ilk kez, M.Ö. 3000 sonları ve 2000 başlangıcında, Mezopotamya’da görünür. Daha sonra ise bütün Orta Asya’ya yayılmıştır. Anadolu’ya kadar uzanan evrede çift başlı kartal, Türk medeniyetleri tarafından sevilerek kullanılmıştır. Bu kullanımında pek çok sembolik anlam yüklenmiştir.

Orta Asya’da çift başlı kartal nazarlık, tılsım, aydınlık ve güneş sembolü olarak işlenir. Sikkeler üzerinde ise bazı hükümdarlar arma-sembol, diğer bir kısım hükümdar ise hükmetme gücünü destekleyen, pekiştiren bir motif olarak kullanılmıştır.

Artuklu sikkelerinde ve Anadolu’daki Selçuklu yapılarında kullanılan çift kartal simgesi surlarda, cami ve medreselerde, saraylarda; koruyucu ve hakimiyet sembolü olarak ve kötü güçlerden koruyucu olarak kullanılmıştır.

Selçuklu Devlet armasında da çift başlı kartal motifi kullanılmış hatta günümüzde Selçuklu kartalı olarak adlandırılmıştır. Türk halılarında en çok kullanılan canlı figürü kartaldır. Selçuklular zamanında yapılan Döner Kümbet (Kayseri), Hüdavent Hatun Türbesi (Niğde), Çifte Minareli Medrese (Erzurum), Kubâdâbâd Sarayı çinilerinde, Divriği Ulu Camii, Yedi Kardeş Burcu (Diyarbakır) gibi mimari eserlerde çift başlı kartal figürü kullanılmıştır.

Kayseri, Döner Kümbet, Hayat Ağacı ve Çift Başlı Kartal Sembolleri

Divriği Ulu Camii Kapısı Üzerinde Bulunan Kartal Sembolü

Kubâdâbâd Sarayı Çinilerinde Bulunan Kartal Motifi

MİRATHABER.COM – YOUTUBE

KAYNAKLAR:

Göksu, E. (2016). ÇİFT BAŞLI KARTAL ve SELÇUKLULAR. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (5), 117-141.
https://sirazduvari.com/turk-islam-mimarisinde-figurlu-susleme-ornekleri/