Rapora Göre Çin, Kur’an Nedeniyle Uygurları ‘Aşırılıkçı’ Olarak İşaretliyor

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Sincan’daki Müslümanların sadece dinlerini uyguladıkları için “şiddetli aşırılık yanlıları” olarak işaretlendiğini söylüyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (HRW) yaptığı bir adli soruşturmaya göre, Çinli yetkililer etnik azınlık Uygurların telefonlarını Pekin’in aşırıcılık olarak gördüğü şeyleri işaretlemek için kullanılan ve bir polis sorgusunu tetikleyecek kadar Kuran’a sahip olduğu bilinen 50 bin multimedya dosyasının varlığı için izliyor.

“Şiddet içeren ve terörist” içerik listesi, IŞİD (IŞİD) gibi silahlı gruplar tarafından üretilen şiddet içeren ses, video ve görüntüleri içerirken, aynı zamanda uzak batı Sincan’da çoğunluğu Müslüman bir azınlık olan Uygurların kimliğini veya kendi kaderini tayin hakkını destekleyen kuruluşlardan gelen materyalleri de içeriyor.

Örgütler arasında ayrılıkçı Doğu Türkistan bağımsızlık hareketi, Dünya Uygur Kongresi sürgün grubu ve ABD hükümeti tarafından finanse edilen haber kuruluşu Radio Free Asia yer alıyor.

Dosyalarda ayrıca Çin’de yoğun bir şekilde sansürlenen 1989 Tiananmen Meydanı katliamına ilişkin bilgiler de yer alıyor.

Bununla birlikte, insan hakları grubu tarafından yapılan listenin bir meta veri analizine göre, incelenmek üzere işaretlenen bazı içerikler siyasi değil; bu içeriklere Suriye’de yayınlanan “Yolda” adlı bir Çin seyahat programı, Kuran’dan okumalar ve İslami ilahiler de dahildir.

HRW’de Çin direktörü vekili görevini sürdüren Maya Wang, “Çin hükümeti Sincan’daki Türki Müslümanlara yönelik nefret uyandıran suistimallerini haklı çıkarmak için ölçüyü aşan ve tehlikeli bir şekilde İslam’ı şiddetli aşırıcılıkla birleştiriyor.” dedi.

“BM İnsan Hakları Konseyi, Çin hükümetinin Sincan ve ötesindeki suistimallerini soruşturarak uzun zamandır geç kalmış önlemi almalı.”

HRW tarafından analiz edilen ana liste, 2019’da ABD merkezli bir medya kuruluşu olan Intercept’e sızdırılan ancak şu ana kadar kamuoyuna açıklanmayan bir Sincan polis veri tabanından alınan 52 GB’lık daha geniş bir belge hazinesinin bir parçasıdır.

Sincan’ın başkenti Urumçi’deki Çin polisi, bölge sakinlerinden yetkililere cep telefonlarının içeriğini izleme olanağı sağlayan Jingwang Weishi adlı bir uygulamayı indirmelerini istedi. Xinjiang ziyaretçilerinin Fengcai adlı benzer bir uygulamayı indirmeleri de istenebiliyor.

Polis “aşırılık yanlısı” materyalleri resmi olarak izlese de, HRW, polis veri tabanının bir analizinin, çoğu durumda etnik Müslümanların, yalnızca dinlerini uyguladıkları veya dinlerine ilgi gösterdikleri için şiddet içeren aşırıcılığın destekçileri olarak işaretlendiğini gösterdiğini söyledi.

HRW, 2017 ile 2018 yılları arasında 1 milyondan fazla telefonda yapılan 11,2 milyon aramada polis tarafından işaretlenen 1000 dosyanın analizinde, sorunlu olarak tanımlanan içeriğin yüzde 57’sinin sıradan dini materyal olduğunu gösterdiğini söyledi.

Hak grubuna göre, işaretlenen dosyaların yalnızca yüzde 9’u şiddet içeriği ve yüzde 4’ü şiddet çağrısı yapan içerikleri kapsıyordu.

HRW, 2018 yılında Aksu vilayetindeki bir yeniden eğitim tesisinde 2 bin tutuklunun sızdırılmış listesinin, yüzde 10’unun “şiddet içeren ve terörist” multimedya indirmekten veya indiren biriyle bağlantı kurmaktan tutuklandığını gösterdiğini söyledi.

Uygurlar ve diğer Türki Müslümanlar Çin Komünist Partisi’nin ülkenin çoğunluğunu oluşturan Han kültüründen kültürel, dilsel ve dinsel farklılıkları ortadan kaldırma çabalarının bir parçası olarak yoğun bir gözetime tabi tutuluyor.

Hak grupları, son yıllarda yetkililer tarafından 2000’li yıllarda Sincan’da bir dizi bombalama ve bıçaklı saldırının ardından başlatılan kampanya kapsamında “mesleki eğitim merkezleri” olarak adlandırılan yeniden eğitim kamplarında, 1 milyondan fazla kişinin gözaltına alındığını tahmin ediyor.

Pekin, 2014 yılında “Şiddet İçeren Terörizme Karşı Sert Saldırı Kampanyası”nı başlattıktan sonra, biyometrik veri toplama, polislik uygulamaları ve yüz tanıma teknolojisi aracılığıyla kitlesel gözetim çabalarını artırdı.

Pekin, Sincan’da insan hakları ihlalleri işlediğini reddediyor ve yeniden eğitim merkezlerini “şiddetli aşırılıkçılıkla mücadele” ve yoksulluğu hafifletmek için önemli araçlar olarak savunuyor.

Çeviren: Zehra Kaya

Kaynak: https://www.aljazeera.com/news/2023/5/4/chinas-uighurs-face-interrogation-for-having-quran-report-says