Çocuklarda Saygı Eğitimi

Vermek istediğimiz her eğitimde olduğu gibi saygı eğitimde de ebeveynlerin oluşturduğu model çocuğun saygı duygusunu destekleyecek ve geliştirecektir.

Saygı, insanın kendi kişiliği ile başkalarının kişiliğinin arasındaki sınırı bilip o sınırı aşmaması, kendi aleyhine dahi olsa başkasının hakkına, hukukuna önyargısız özen göstermesidir. Saygılı olmak iyi bir insanın taşıması gereken temel özelliklerden birisidir. Her anne baba çocuklarının etrafa ve kendilerine karşı saygılı olmasını ister. O halde saygı eğitimi çocuğa nasıl verilir sorusu üzerinde itinayla durulması gereken bir konudur.

Saygı Bilinci Kazandırma

a) Kendine ve bedenine saygı:

Kendine saygı bilinci hak duygusu ile birlikte gelişir. Bu yüzden çocuk hem kendi hakkını talep etme becerisini kazanmalı, hem de başkasının hakkına zarar vermeme bilincini benimsemelidir. Evin büyük çocuğuna “sen abisin, ablasın kardeşini ağlatma, dediğini yap “ diyerek sırf yaşça büyük olduğu için kardeşini idare etmesini beklemek, kız –erkek kardeş tartışmalarına “O erkek yapar, sen kızsın “gibi cümlelerle cinsiyet ayrımı yaparak karışmak, çocuğa fikir sormadan Onun adına “ yolluyorum şimdi yardıma “gibi emri vakilerde bulunmak, “büyük olan mavi gözlü çok güzel,küçük hiç Ona benzemiyor “ gibi cümleler kurarak çocukların fiziki yapıları hakkında kıyas ve yorum yapmak, çocuğun kendisine ait hak duygusu kazanmasını engelleyebilir. Yine hiç farkında olmadan başkalarını memnun etmek adına çocuğa “amca, teyze seni öpmek istiyor niye öptürmüyorsun çok ayıp “gibi uyarılarda bulunmak ve 3 yaşından büyük bir çocuğu izin almadan öpmek, çocuğa “herkes seni öpebilir, sana istediği kadar yaklaşabilir “ mesajını verir. Bu mesaj çocuğun bedenine saygısızlık olacağı gibi Onun mahremiyet eğitimini de zarara uğratır. Kendisine ve bedenine saygı gösterilmemiş bir çocuğun ise başkalarına saygı duyması beklenemez. O halde saygı duyma bilinci çocuklara, öncelikle kendisine ve bedenine saygılı olma duygusu ile verilmeye başlanmalıdır.

b) Ana-babaya saygı:

Çocuk dünya ile iletişime aile ortamında başlar. Tanıdığı iletişim kurduğu ilk kişiler anne ve babasıdır. O yüzden çocuğa saygı gösterecek ve çocuğun da saygı göstereceği ilk kişiler de anne babasıdır. Ancak doğru saygı kazanımı ebeveynlerin birbirlerine ve evlatlarına doğru davranışları ile gelişir. Çocuk üzerinde saygınlıklarını aşırı otorite, emir ve ceza yoluyla kurmaya çalışan ebeveynler, çocuklarından içselleştirilmiş bir saygı değil, korku ile bastırılmış zoraki bir saygı görürler. Bu durum ise çocuğun ebeveynlerinden uzaklaşmasına ve onlarla çatışma yaşamasına sebep olabilir. Çocuk üzerinde aşırı şımartma ile otorite noksanlığı yaşayan ebeveynler ise yine bekledikleri saygıyı bulamazlar. Bu yüzden ebeveynlere düşen çocuğa iyiyi-kötüyü, yanlışı-doğruyu, helali-haramı, faydalıyı-zararlıyı ve ana babaya saygının önemini çocuğa hakkederek öğretmek olacaktır. Yüce kitabımız Kur‘ân-ı Kerîm’de de ana babaya saygının önemi ile ilgili bir çok ayet bulunmaktadır.

“Eğer Onlardan biri veya her ikisi yaşlanmış olarak yanınızda bulunuyorsa sakın varlıklarından veya Onlara hizmetten bıkkınlıkla kendilerine “öf “diyecek ölçüde kötü söz söyleme! Onları azarlama ve daima Onlara karşı tatlı dilli ve gönül alıcı ol!” (İsra/23)

c) Başkalarına saygı:

Çocuklara “sen değerlisin, biriciksin “duygusu mutlaka verilmesi gereken bir duygudur.Ancak bu duygu “sen en değerlisin “şeklinde verilirse, çocuk haklarının sınırlılığı ile ilgili sorun yaşayabilir. Bu yüzden“sen değerlisin duygusu başkaları da en az senin kadar değerlidir “duygusu ve bilgisi ile birlikte verilmelidir. Çocuğa hayatımızda olup bitenlerin tamamen bizim istediğimiz gibi olamayacağı mutlaka anlatılmalı, hal ve hareketler ile desteklenmelidir. İsteklerinin, durumlar,şartlar ne olursa olsun, anında yerine getirilmesine ve sen herkesten daha kıymetlisin duygusuna alıştırılmış bir çocuk empati becerisi geliştiremez. Empati becerisi geliştirilmeyen bir çocuk ise çevresini rahatsız edebileceğini düşünmez ve umursamaz.Bu yüzden de çevresiyle saygılı bir ilişki kuramaz. Çünkü sıra bekleme, yaşlılara yer verme, hastaların olduğu yerde ses çıkarmama gibi toplumsal kurallar hep insana ve haklara saygı ile oluşturulmuş kurallardır. Uçak yolculuğu süresince istediği olamadığı için ağlayan 7 yaşında bir çocuğun saygısızlığına yolcuların anlayışlı davranması elbette ki beklenemez.

Çocuğa başkalarına saygılı olmayı öğretirken dikkat edilmesi gereken bir nokta da özgürlük alanlarımızın olduğu gibi sınırlılık alanlarımızın da olduğudur. Yetişkinlere kıyasla çok daha yüksek enerjiye sahip çocukların tüm gün oturur halde etkinliklerde bulunmasını beklemek yanlış olacaktır. Bu yüzden çocukların evlerinde enerjilerini boşaltacakları bir alana sahip olmaları gerekir. Ancak bu alanlar dışında artık sakin etkinliklerde bulunmaları da beklenebilir. Tüm evini çocuğunun enerji boşaltma alanı olarak ayarlamış bir annenin, başkalarının evini de çocukları için ayrılmış enerji boşaltma alanı olarak görmesi başkasına yaptığı bir saygısızlık, çocuğuna da sınırlılıklar hakkında verdiği yanlış eğitim olacaktır.

Vermek istediğimiz her eğitimde olduğu gibi saygı eğitimde de ebeveynlerin oluşturduğu model çocuğun saygı duygusunu destekleyecek ve geliştirecektir. Yüksek mevkide görevli bir babanın daha alçak mevkide görevli iş arkadaşlarına davranış şekli, yüksek gelirli bir annenin ev işlerinde Ona yardımcı olan çalışanına gösterdiği tavır, fazla milliyetçi bir ailenin yabancı kabul ettiği insanların haklarına bakış açısı çocuğa örnek olunan durum ve davranışlardır. Ancak doğru kabul edilen örnek davranışlar da kültürden kültüre farklılık gösterebilir.

Bizler ise saygıyı öğretecek örnek davranışlarımızı milli ve kültürel değerlerimizden çok evrensel olan dini öğretilerimizden almalıyız.

Rasullah’ın Veda Hutbesi de insana saygının evrensel düsturları ile doludur:

‘Ey insanlar unutmayınız ki hepiniz Âdem’densiniz. Âdem de topraktandır. Arabın Arap olmayana Arap olmayanın da Arap olana, beyazın siyaha, siyahın beyaza üstünlüğü yoktur. Üstünlük ancak takva iledir. (Kötülüklerden ve zulümden sakınarak olgun insan olmaya çalışmakladır.) Allah Teala sizi değerlendirirken fiziki yapınıza, servetinize bakmaz. Kalbinizde barındırdığınız imani değerlere ve işlerinize bakar’.

d) Çevreye ve hayvanlara saygı:

Yaratana ve yarattıklarına saygı bilinci küçük yaşlarda kazandırılabilecek bir duygudur. Çocuk 3 yaşından itibaren doğal çevreyle, bitkilerle ve hayvanlarla ilgili sorular sormaya başlar. Onlara vereceğimiz cevap ne olursa olsun yaratılanların Allah (c.c) tarafından yaratıldığı ve tıpkı bizler gibi saygıyı hak ettiği anlatılmalıdır. Göze hoş gelmeyen bir böcekten bile tiksintiyle söz etmekten kaçınılmalı,Onun da bir yaratılış amacı olduğu çocuğa anlatılmalıdır. Yaratılan her canlının hakları olduğu bilinci, çocuğu onlara karşı merhametli olmaya ve saygılı davranmaya yöneltecektir. Doğadaki her canlının da bizler gibi haklara sahip olduğu Kur’an-ı Kerim’de şu şekilde ifade edilmiştir.

“Yeryüzünde yürüyen hayvanlar ve (gökyüzünde)iki kanadıyla uçan kuşlardan ne varsa, hepsi ancak sizin gibi ümmettir. Biz o yaratılanlara ilişkin Kitap’ta hiç bir şeyi eksik bırakmadık. Nihayet (hepsi)toplanıp Rablerinin huzuruna getirilecekler.”(En’am /38)

Yaz aylarında sokak hayvanları için dışarıya su bırakmak, yere atılan bir sakızın kuşların gagasını yaraladığını açıklamak, çiçeklerin de canlı olduğunu hatırlatıp birlikte sulamak çocuklara çevre ve hayvan sevgisi saygısını kazandırmak için örnek davranışlar olacaktır.

Kendisine, başkasına ve çevreye saygı bilinci kazanmış bunu içselleştirmiş bir çocuk kurallara çok daha az ihtiyaç duyacak ve sosyal ilişkilerinde çok daha başarılı olacaktır.

Gelişen Olaylara İslami Bakışın Adresi