FİLİSTİN’İ BÖLÜŞMEK

Avi Shlaim – 2017 (1. Basım), Filistin’i Bölüşmek (Kral Abdullah, Siyonistler ve Filistin’i Taksim Siyaseti 1921-1951), Küre Yayıncılık, İstanbul, 493 s.

Avi Shlaim, Oxford Üniversitesi’nde emekli Uluslararası İlişkiler Profesörü ve St. Antony’s College öğretim üyesidir. 2006 yılında İngiliz Akademisi’ne seçilmiştir. İsrail resmi tarihinin ve Siyonizm’in geleneksel iddialarına meydan okuyan Yeni Tarihçiler akımının bir üyesi kabul edilir. Bağdat’ta Yahudi anne ve babanın çocuğu olarak doğan Shlaim, savaş nedeniyle ailesiyle birlikte İsrail’e göç eder. Daha sonra eğitim almak için İngiltere’ye giden Shlaim, orada eğitimini tamamlar ve daha sonra kitabında destekleyeceği fikirleri orada elde eder.

Filistin’i Bölüşmek kitabı, Avi Shlaim’in önceki çalışmalarından Collusion Across the Jordan’ın gözden geçirilerek kısaltılmış bir baskısından oluşur. Kitapta çok sayıda önsüz vardır, önsüzlerden sonra giriş bölümü yer alır. Giriş bölümünde sonraki çatışmalara neden olan olayların doğuşundan bahsedilir. Kitap, Sonuç bölümüyle birlikte 19 bölümü kapsar. 1. bölüm “Kanarya Kafesinde Tutsak Bir Şahin” başlığını taşır ve Osmanlı’ya karşı çıkan Haşimileri ve Şerif Hüseyin’in oğlu Abdullah’ın İngiliz etkisi altındaki Doğu Ürdün Krallığı’na getirilişini ele alır. 2. bölüm “Haşimi-Siyonist Teması” başlığıyla ele alınır ve İsrail’de devlet kurmak isteyen Siyonistlerle topraklarının işgalini engellemek isteyen Araplar arasındaki çatışmayı ele alır. 3. bölüm “Süleyman’ın Hükmü” başlığını taşır ve Peel Komisyonu’nun Filistin’i bölme planını, Kral Abdullah’ın Filistin’in bir bölümünü kendi krallığına dahil etme planlarını ve bölgede Osmanlı Devleti’nin yıkılışından sonra bölgede oluşturulan İngiliz Mandasının çekilişini anlatır. 4. bölümde Birleşmiş Milletler Komisyonu soruşturması ve Kral Abdullah’ın Yahudi Ajansı’yla ilişkileri ilerleterek Golda Meir ile görüşmesine yer verilir.

Kitap 5. ve 6. bölümlerle devam eder, burada Kral Abdullah ve İsrail tarafı birbirlerine karşı herhangi bir sınır ihlali sayılacak bir çatışmaya girmemek üzere anlaşmış olmalarına rağmen İsrail’in askeri kolu Haganah’ın bilgisi dışında bir grup Siyonistin Deyr Yasin’de 200’den fazla masum Filistinliyi öldürmesi, Kral’ın bu durumdan rahatsızlığını ifade etmesi ve Ürdün’le ve hatta kendi aralarında karar birliğine varamayan Arap Birliği kararlarından söz edilir. Sonraki bölümde Kral Abdullah’ın Golda Meir’e kendi hakimiyeti altındaki özerk bir bölgede yaşayacak bir Yahudi halkına destek vereceği şeklindeki görüşüne Meir, Yahudi halkının kendi devletine sahip olmak istemesine işaret ederek cevap verir ve Kral’ın teklifini kesin bir dille reddeder. 8. bölüm Kudüs’ün Yahudiler tarafından çatışmalar fırsat bilinerek işgalini ve bunda başarısız oluşlarını, sonraki bölümlerdeyse Arapların 10 gün süren ve olumlu bir netice elde edemediği savaş, savaşa verilen molada İsrail’in askeri birliklerini güçlendirme ve diplomasiye ağırlık vermesi, Filistin’de kurulan fakat bir hükümet yapılanmasından çok uzak olan Filistin Hükümeti ele alınır. 11. bölümde Mısır’ın Filistin’de çatışmasına Kral Abdullah’ın sert muhalefeti, sonraki bölümlerde ateşkes müzakerelerinin başlaması ve durması, uzlaştırma seçeneklerinin aranması ve uzayan görüşmelerden bir sonuç elde edilememesi ele alınır. 18. bölüm olan “Kanlı Son” bölümünde torunu Hüseyin ile Aksa Camisi’ne namaz kılmaya giden Kral Abdullah’ın Filistin davasına ihanetinden ve bunun dışındaki sebeplerden dolayı öldürülüşünden bahsedilir. Sonuç bölümünde yazar kitapta ele aldığı konu ve tezlerden hareketle fikirlerini ortaya koyar.

Kitap genel olarak Siyonistlerin öne sürdüğü kendilerinin Filistin’de yaşarken bütün Arap ordularının kendilerini yok etmek üzere geldiği tezini çürütüyor. Kitapta Osmanlı’ya ihanet eden Şerif Hüseyin’in ve oğullarının belli krallıkların başına geçtiği fakat hiçbirinin birbirine güvenmeyip, bölünecek Arap topraklarından pay kapma çabası içinde olduğu görülüyor. Kitap Filistin işgalinin ilk adımı olarak Teodor Herzl’in başkanlığında İsviçre Basel’de toplanan Dünya Siyonist Kongresi’ni, dönüm noktası olarak 1917 Balfour Deklarasyonu’nu ve buna karşılık yabancı hakimiyeti, Siyonist tecavüzüne karşı İslami duyarlılıkla sergilenen muhalefeti ele alıyor. Kitapta başlangıçta Filistin toprağında var olan terörist Siyonist hareketlerden bahsediliyor. 1921’de Doğu Ürdün krallığına getirilen Abdullah, onlarla uzlaşmanın ve onlardan ve paralarından yararlanmanın yollarını arıyor. Daha sonrasında Filistin için toplanan Arap Birliği’nin verdiği kararları düzenli bir şekilde uygulayamaması ve birbiriyle uzlaşmaktan aciz devletler olması İsrail’i mutlu ediyor ve giderek askeri gücünü artırmasına ve güçlenmesine olanak sağlıyor. İsrail’in hedefi ise Kudüs’ü ele geçirmek, Arap tarafı tüm bölünme kararlarına karşı çıkarken İsrail tarafı bu planları destekliyor. Ben Gurion düşüncesini şöyle ifade ediyor: “Davud’un krallığı küçüktü oysa Süleyman’ın idaresinde bir İmparatorluk haline gelmişti.” Kitap Arapların Filistin davasındaki hatalı tutumlarını ve İsrail’in işgalini ilerletme adımlarını Yahudi bir yazarın elinden arşiv çalışmalarıyla ortaya koyması ve objektif ve kapsamlı bir çalışma olması açısından örnek oluşturuyor.

Değerlendiren:Zehra Kaya