Prof. Dr. Celal KIRCA

Hâricîlik, İslâm tarihinde ilk defa merkezî otoriteye başkaldıran ve kabilecilik rûhunu (bedeviliği) tekrar hâkim kılmak isteyen siyasî anlayışın dinî bir kisveye bürünerek ortaya çıkma­sı ve kendini, yönetime sahip çıkan büyük kitleden ayırma hareketidir. Hâricî, kelime anlamı itibariyle hariçte olan, kendini...

Bir arada ve toplu olarak yaşamak zorunda olan insanların, çoğu kez metot farklılıkları, eskileri körü körüne taklit;  olguları ve olayları aynı ölçüde anlayamama; anlayış ve idrak farklılığı; başkalarına hükmetme arzusu; bencillik, kıskançlık ve başkaları aleyhine menfaat sağlama gibi sebepler yüzünden...

İnsan, giyinmek, beslenmek ve barınmak zorunda olan bir varlıktır. Ancak insanoğlu,  bu ihtiyaçlarını her zaman ta­biatta hazır halde bulamaz, dolayısıyla da çalış­mak, üretmek ve ürettiği şeyleri de pazarlamak zorundadır. Bu sebeple in­sanoğlunun, toplum halinde yaşamaya başladığı andan itibaren aralarında iş...

İnançlarımızı oluşturan ve buna göre hayat tarzımızı şe­killendiren referanslarımızdır; hatta bundan öte o referanslarımı­zı anlayış ve yorumlayış tarzımızdır. Zira anlayış ve yorumlayış tarzımız, nasıl hissettiğimizi, nasıl düşündüğümüzü, nasıl an­ladığımızı ve bu konudaki kişiliğimizi de tayin ve tespit eder. Bu sebeple...

Şâir, “Edep bir tac imiş nûr-i Hudâ’dan, Giy ol tacı emin ol her beladan” der.  Zira edep, “İyi tebiye, naziklik, usluluk, zariflik toplum töresine uygun davranma”; “İyi ahlak, incelik, utanmak, sıkılmak”anlamlarına geliyor. Çoğulu âdabtır. Edep aynı zamanda Arapça’ da “edebiyat” anlamına...

Öyle görülüyor  ki pek çok insan, niçin yaratıldığını bilmiyor, düşünmüyor ya da düşünmek istemiyor. Buna karşılık bazı insanların bu  konuya kafa yordukları, araştırdıkları ve  bazı sonuçlara ulaştıkları anlaşılıyor.  Konu ile ilgili eserlerde insanın  yaradılış amacının “kulluk” olarak zikredildiği ve “Ben...

Kur’ân, insanlara tek  bir Allah’a inanmalarını sağlayacak bilgiler verir;  kainatı ve içindekileri  de  O’nun varlığına bir  delil  olarak sunar. Bu deliller, bakan ve gören göze göre, bazen bir çiçekte, bazen bir kuşta, bazen bir geze­gende ve bazen de yıkık bir...

  “Bir toplumda, eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar” a gelenek adı verilmektedir. Dinî anlamda ise gelenek, dinin ortaya koyduğu ilke ve kuralların, tarihi süreç içinde...

Bir sohbet esnasında  belediyede görevli üst düzey bir bürokrat bana “ Hocam ben okumuyorum” demişti.  Ben de ona “ Niye okumuyorsun? “diye  sormuştum. O da  bana “Okursam bilgim artacak, bilgim artınca da  sorumlu olacağım, sorumlu olmamam için  okumuyorum. Böylece  daha...

Şayet Hz. Peygamber döneminde  yaşayan biri olsaydık, onun   12 yıl 5 ay ve 13 gün Mekke’de; 9 yıl, 9 ay ve 9 gün ise Medine’de, olmak üzere toplam 23 yıl pey­gamber olarak yaşadığına;  bu süre içinde Kur’ân’ın  parça par­ça indirildiğine...

  Hz. Peygamber hayatta iken  tekfirle doğrudan  ilişkisi bulunmayan bir  hadise  ile  nifak  ve  irtidad olayları hariç, Müslümanların birbirlerini tekfir ettiklerine dair dinî kaynaklarda- bildiğim kadarıyla-  kayda değer bir  bilgi  yer almaz. Hz. Peygamber döneminde yaşanan o hadise ise  şöyledir....

Geleneksel ayet merkezli Kur’an yorumlarından konu merkezli Kur’an yorumlarına yöneliş, henüz emekleme safhasında olsa da Kur’an’ın muhtevasını  konu olarak ele alıp   bir bütünlük içinde anlama ve açıklama çabası içinde  olması  sebebiyle  tefsirde önemli bir  konuma sahiptir.  Zira geleneksel  ayet merkezli...

Her insan, güler yüz ve tatlı dilden, iltifattan, kendisi için yapılan fedakârlık ve yardımlardan az veya çok etkilenir ve bunlardan da bir ölçüde memnun kalır. Zira bu tür tavır ve davranışlar,  insana değer verildiğini ve ona düşmanca bir tavır takınılmadığını...

  Kur’an’da mesajların, ya  doğrudan; ya da kıssalar, darb-ı meseller ve bazı hatırlatmalar üzerinden verildiği görülür. Kureyş suresi de  hatırlatma ile ilgili surelerden biridir ve öncelikle Kureyş’e, sonra da bize verilmek istenen önemli mesajları  ihtiva etmektedir.  Surede şöyle denilmektedir: “Madam...

İslâm, müntesiplerinden koyduğu kurallara uyulmasını ister. Bu nedenle de her Müslüman, sahip olduğu bilgi birikimi ölçüsünde  bu kurallara  uyduğunu ve İslâm’ı yaşadığını düşünür. Ancak bu  düşünce  ne kadar doğrudur?  Kur’an’da  yer alan ilkeleri ölçüt  aldığımızda,  acaba yaşadığımız İslâm’ın ne kadarı ...

  Üzerinde yaşadığımız yeryüzü ile güneş sistemi ve diğer bütün yıldızlar arasında ince bir ahenk ve eşsiz bir uyum mevcuttur. Öyle ki, yeryüzünün ölçü ve nispetlerinden herhangi birinde meydana gelecek en küçük bir değişiklik ihtimali bile yalnız dünyayı değil, bütünüyle...

Tarihî süreç içinde  akıl ile ilgili olarak  farklı tanımların yapıldığı ve  bunlar arasında “Düşünme, anlama ve kavrama gücü”  tanımının daha yaygın olduğu görülüyor. Diğer bir ifade akıl, insanı insan yapan, onun her türlü aksiyonlarına anlam kazandıran ve ilâhî emirler karşısında...

  İnsan eşini, işini, aşını ve dinini seçebilir. Ama anne babasını, akrabasını, cinsiyetini, ırkını seçemez. Çoğu zaman komşusunu ve iş arkadaşını da seçemez. İnsan,  fıtri yapısı gereği asla yalnız yaşayamaz ve daima birine ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaç onun için doğumundan...

Baba tarafından Hz. Ali’ye, anne tarafından Hz. Ebu Bekir’e  dayanan Cafer es-Sâdık (699-765), İsnaaşeriyye’nin altıncı imamıdır. Doğumu, Emevî halifelerinden Abdülmelik b. Mervân (ö.86/705)’ nın halifeliği dönemi­ne rastlar; 66 yıllık ömrünün yaklaşık 50 yıllık bölümü, Emevîler (699-749) döneminde, geriye kalan 16...

  Kur’ân-ı Kerîm’de şiir ve şâirlerden söz edildiği halde nesir yazılarından  söz edilmez, fakat“kıssa”,“esâtıru’l evvelin” ve lehve’l-dadîs” kavramlarıyla nesir türünü ifade eden hikayelere de yer verildiği görülür. Bilindiği gibi kıssa, bir kimse  veya  bir  şey ile ilgili hadiselerin anlatılması/hikâye edilmesidir....

  Kur’an-ı Kerim’in temel  amacı, muhataplarını bilgilendirmek, onlara yol göstermek  ve  gösterdiği doğru yoldan ayrılmalarına  da engel olmaktır. Bu nedenle  onun muh­tevası  gaye;  bu muhtevanın  sunuş biçimi yani üslûbu da,  o gayeye götüren bir vasıtadır. Bir başka deyişle Kur’an’da “Sanat...

Ünlü bir kadın yazar olan Maya Angelou, “İnsanlar, onlara ne söylediğinizi unutabilirler; insanlar, onlara  ne yaptığınızı da  unutabilirler, ama  insanlar,  kendilerini  nasıl  hissettirdiğinizi asla unutmazlar” sözüyle, söylenen sözlerden ziyade, davranışların  ne kadar önemli olduğunu ve  insan üzerindeki  etkisini  açıklar. Nitekim...

Her ilahî din, amacı gereği insanın Allah’la, insanlarla ve kâinatla olan ilişkilerinde yol gösterici bir misyona sahiptir ve son ilahî din olan  İslam’ın da  temel  misyonu  budur.  Bu nedenledir ki son ilahî kitap Kur’an’da, insanın Allah ile, insanın insanlarla ve...

  İnsanın onlarca, hatta yüzlerce tanıdığı olabilir, fakat dostları çok azdır ve  genellikle de birkaç kişi ile sınırlıdır. Çünkü dostluk kolay elde edilmez, emek ister, çaba ister, fedakârlık ister, vefa ister; bunlardan da önce duygu, düşünce ve inanç birlikteliği ister....

Kur’an, kendi ana misyonunu hayatın her alanında insanlara” hidayet/ yol gösterme/ kılavuzluk etme” olarak  açıklar. Bu nedenle onun “hidayet” inin, sadece iman, ibadet, ahlak ve hukuk   konularıyla sınırlı olmadığı,  bilakis  tarihî, siyasî, iktisadî, ilmî, kültürel vs. gibi  alanları da  kapsadığı  ...

İnsan-Kur’ân ilişkisinde iman, birinci merhaleyi; öğrenilen bilgilerin hayata  yansıtılması ise ikinci  merhaleyi  teşkil eder. Dolayısıyla iradeli ter­cih ile öğrenme; öğrenme ile de öğrenilenlerin yaşan­ması arasında sıkı bir ilişki söz konusudur.  Bu nedenle Kur’an, konumu itibariyle insan ürünü bilgilerin yanında ikinci...

Tarih boyunca düşünürler ve bilim adamları, “insan” ı tanıma ve tanımlama gayreti içinde olmuşlardır. Nitekim kimine göre insan, “hayvan-ı nâtık / konuşan canlı”; kimine göre “düşünen canlı”; kimine göre “eşref-i mahlukat/yaratılmışların en şereflisi”; kimine göre “ “homo ekonomikus/ ekonomik insan”;...

“Takdirsiz tenkidin, tenkitsiz takdirin bir değeri yoktur”  ilkesi,  her çağ için geçerli bir kuraldır.  Zira sadece bardağın boş tarafını görüp de  dolu tarafını görmemezlikten  gelmek,  tenkitten amacın “üzüm yemek değil, bağcıyı dövmek” olduğu anlaşılır.  Bu davranış tarzı,  günümüzde olduğu kadar,...

Her Müslüman,  kulluk görevlerini  yapabilmesi için  İslam’ı öğrenmek ve yaşamakla yükümlüdür. Ne var ki bazı Müslümanların kulluk görevlerini yerine getirirken, farkında olarak veya olmayarak bu yükümlülüklerinden bir kısmına, özellikle de ahlakî  değerlere  riayet etmedikleri, dolayısıyla  bu   tür olumsuz davranışların vicdanları...

İnsanlar,  genellikle  gördükleri ve yaşadıkları olumsuzluklar karşısında “Neden  bu hallere düştük? “diye birbirlerine sorma ihtiyacı  hissederler, sonra da  cevabını yine  kendileri verirler. Verilen cevaplarda ise çoğu kez başkalarını suçlama ve havale etme tavrı görülür ve sonuçta  bu tavır, vicdanları rahatlatan ...