Cumhuriyet ve Kültür

Cumhuriyetin 100. Yılında, Cumhuriyeti nasıl anlamamız gerektiğine dair, bir otokritik yapmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. Bir toplumu ilgilendiren kavramların, içlerinin o toplumun dünya görüşü ve geleceği ile ilgili birçok yönü bulunduğunu bilmemiz gerekiyor.

Cumhuriyet kavramı ve Cumhur:

Cumhuriyet, bir toplumun kendi kendini idare etmesidir. Yani, ülke kaderinin o toplum tarafından verilmesi ve toplumun tüm değer, kültür ve ahlakının, yönetim anlayışının temeli haline gelmesidir. Sosyal dünyada her kavram, toplumların ahlak, kültür ve inançları çerçevesinde bir biçim kazanır. Dolayısıyla Cumhuriyet, bir hayat anlayışının, yönetim sistemine yansımasını gösterir. Bu yüzden Cumhuriyet; herhangi bir kişinin fikirlerinin yansıması veya başka toplumsal ideallerin hayatımızı biçimlendirmesi değildir.

Yaklaşık bir haftadır Cumhuriyet, Atatürk ile özdeşleştirilmekte ve aynı zamanda batı ideal ve  siyasi anlayışlarının temel kavramları ile açıklanmaya çalışılmaktadır. Atatürk’ü sevmek ve değerli kabul etmek başka bir şey; Cumhuriyet’i anlamak ve hayata aktarmak farklı birşeydir. Cumhuriyet, eğer bir toplumun yönetim anlayışı ise, kişilerin varlığı; o toplumsal idealler ile anlam kazanır. Çünkü, siyasi veya askeri başarılar, toplumsal kültür ve ideallerin varlığı ve onların hayata aktarılmasıyla daha güçlü bir değer haline gelir.

Batı dünyasında, siyasi ve askeri figürlerin kutsallaştırılması, insanlık tarihi açısından üzüntülü gelişmelere sebep olmuştur. Neron, Sezar, Hitler, Marks, Mussolini, Mao gibi kişilerin, bir toplumsal ideal haline getirilmesi, toplumların “muhayyilelerini daraltmış” ve bu kişilerin idealleri ile, kitleler belli hayallere teslim edilerek, kitleselleştirilmişlerdir.

Elbetteki siyasi ve askeri figürlerin bir toplum hayatındaki rolleri ve etkinlikleri önemlidir. Ama bu durum, hiçbir zaman toplum hayatını  bağlayıcı ve tek başına yönlendirici bir ideoloji haline gelmesiyle gerçekleşmez. Çünkü kişiler ölümlü ve onların fikirleri, belli bir zaman dilimi ve olayları ile sınırlıdır.

Cumhuriyet, neyi amaçlamalı:

Cumhuriyet, toplumun ortak değer ve amaçlarını kapsayan bir kültürü insanlara benimsetir. Yani, hiçbir ideoloji veya siyasi grup; halkın istek ve değerlerinin dışında geçerli olamaz. Burada, Durkheim’in belirsiz bir toplum gücü kavramından ziyade, toplumsal değer ve ideallerinin hakimiyeti söz konusudur. Bu idealler; ahlak, kültür ve hukuk gibi temel belirleyici faktörlerdir.

Cumhuriyet kavramının temelinde istişare bulunmaktadır. Görüş alışverişi, her türlü dogma’nın üzerindedir ve toplumsal kaderi; yine toplumun istek ve iradesiyle belirlemektir. Cumhuriyet fikri, ilk defa İslam toplumunda ortaya çıkmış ve Kur’an tarafından, “Onların işleri, istişare iledir” hükmü ile, önemli bir yönetim kuralı ve karar mekanizması gündeme gelmiştir.

Batı toplumundaki düşünürler, Yunan döneminde toplumsal iradeyi gerçekleştirmek için Demokrasi görüşünü ortaya atmış, fakat demokrasi; uzun yıllar batı toplumlarında hakim hale gelememiştir. Ayrıca, demokrasinin uygulanması, Batı’da ideolojilere göre farklı şekillere kavuşmuş, onlarca farklı demokrasi tarifi ile birbirinden farklı demokrasi teorileri gündeme gelmiştir.

Cumhuriyet kavramı da, belli dogma veya batılı anlayış ve yaşama tarzlarının bir kopyası olarak düşünülemez. Hele hele, böyle bir değerin; sloganlaştırılması ve içinin boşaltılarak dillendirilmesi ile herhangi bir kazanım ortaya çıkmaz.

Yıllardır, bazı kavramları bayraklaştırırken, onlara hayat veren değerleri, idealleri ve onların kültür ve ahlak dünyamız ile ilişkilerini bir kenara bırakarak, sadece sözünü etmekteyiz. Cumhuriyet gibi, önemli bir kavramın ortaya koyması gereken sorumluluk, enerji, bilgi üretimi ve insani davranışları aramak aklımıza nedense gelmiyor. En önemlisi; Cumhuriyet’i kendi tarihi ve kültürel zemininden uzaklaştırarak, onu batılı idealleri önceleyen bir yaşama sistemi olarak dillendirme hatamız. Çünkü, her sistemin kültürel bir zemine oturma mecburiyeti bulunmaktadır.  Ayrıca, bir kurum veya sistem, eğer pratik faydaları sağlayamıyor ve sadece sembolik bir söylem halinde dillendiriliyorsa, oturup, bu konuyu ciddi ciddi düşünmek gerekir.

PROF.DR. SAMİ ŞENER

YAZARIN DİĞER YAZILARI İÇİN BURAYA TIKLAYINIZ